સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ

સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલે તેમના નેતૃત્વ દ્વારા ભારતને સંગઠિત રાખવાની પડકારજન્ય કામગીરીમાં મહત્તવની ભૂમિકા ભજવી હતી. આઝાદી પછીના ભારતનિર્માણમાં તેમનું મહત્ત્વનું પ્રદાન રહ્યું છે. ભારતના સૌથી પ્રથમ ગૃહપ્રધાન અને નાયબ વડાપ્રધાન તરીકે સુચારુ અને સુ-રાજ શાસન કરવાનો તેમણે ઉદ્દેશ રાખ્યો હતો. તેઓ હંમેશાં વૈમનસ્યથી દૂર રહેતા અને લોકોને એક રાખવામાં માનતા. આઝાદીની લડતમાં અલગ અલગ જાતિ-સમુદાયના લોકોને સાથે લઈને ચાલવા ઉપરાંત તેમણે ભારતના ખેડૂતોને કાર્યશીલ બનાવ્યા હતા.

આઝાદીની લડતમાં સરદાર જોડાયા પહેલા વકીલ તરીકેની કારકિર્દીમાં તેમના દૃઢ અને મજબૂત મનોબળનું પ્રતિબિંબ જોવા મળે છે. બુદ્ધિશાળી પ્રતિભાને કારણે તેઓ હંમેશાં બેરીસ્ટર બનવા માગતા હતા. અલબત્ત, એ દિવસોમાં આવું સ્વપ્ન પૂર્ણ કરવા માટે ઈંગ્લેન્ડ જવું પડતું. સાધારણ ખેડૂત પરિવારમાં જન્મેલા સરદાર માટે ભારતની સામાન્ય કોલેજમાં ભણવા માટેના પણ પૈસા નહોતા કે ઈંગ્લેન્ડ પ્રવાસ કરવાનું પણ તેમના માટે શક્ય નહોતું.

આમ છતાં એ યુવાનના દૃઢ મનોબળને કારણે અનેક અવરોધો - અડચણો છતાં પોતાનું સપનું સાકાર કરવા માટે જાતમહેનતથી ભણ્યા અને વકીલ મિત્ર પાસેથી ઉછીના પુસ્તકો લઈ જઈને ઘરે બેસીને વાંચતા. ત્યારબાદ તેઓ એ કોર્ટ સેશનમાં હાજરી આપવાનું શરૂ કરી કોર્ટમાં થતી દરેક દલીલોને ધ્યાનમાં રાખતા અને સમજતા. પરિણામે તેઓ સફળતાપૂર્વક વકીલાતની પરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થયા હતા અને ગોધરામાં વકીલ તરીકેની પ્રેક્ટિસ શરૂ કરી હતી.

સરદારના વ્યક્તિત્વની અન્ય ઉજળી બાજુ પાછળથી પ્રકાશમાં આવી હતી. વિદેશમાં ફરવા માટે નાણાકીય રીતે સદ્ધર થયા ત્યારે સૌથી પહેલા તેમણે પોતાના મોટા ભાઈ વિઠ્ઠલભાઈને ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે ઇંગ્લેન્ડ મોકલ્યા હતા. વિઠ્ઠલભાઈ પણ વ્યવસાયે વકીલ હતા. પોતાના મોટા ભાઈ ઇંગ્લેન્ડથી ભણીને પરત ફર્યા ત્યાર બાદ જ તેઓ ૧૯૧૦માં ઇંગ્લેન્ડમાં ભણવા માટે રવાના થયા હતા. જ્યાં બેરિસ્ટર-એટ-લોની પરીક્ષામાં તેઓ પ્રથમ ક્રમાંકે ઉત્તીણ થયા હતા. ૧૯૧૩માં તેઓ ઇંગ્લેન્ડથી પરત ફર્યા હતા.

ગોધરામાં  મહાત્મા ગાંધી સાથેની મુલાકાત બાદ તેમનાથી પ્રેરાઈને સરદારે આઝાદીની લડતમાં આગેવાની લીધી ત્યારબાદ તેઓ આજીવન ગાંધીજીના મિત્ર બની રહ્યા હતા. તેમાંય વળી ચંપારણ્ય સત્યાગ્રહમાં મળેલી સફળતા પછી તેઓ ગાંધીજીના પ્રવૃત્તિઓ-કામગીરીને અનુસરતા થયા હતા.

સરદાર માટે મહત્ત્વની ઘડી ૧૯૧૮માં આવી હતી જ્યારે ખેડામાં પૂર આવ્યું ત્યારે સમગ્ર જિલ્લામાં ખેડૂતોના પાકને ભારે નુકસાન થયું હતું. ખેડૂતોએ અંગ્રેજોને ટેક્સમાંથી રાહત આપવાની અપીલ કરી હતી, પરંતુ તેમને કોઈ પણ પ્રકારની મદદ અંગ્રેજોએ આપી નહોતી. પરિણામે સરદાર ગાંધીજી સાથે અંગ્રેજા વિરુધ્ધની આ લડતમાં જોડાયા હતા.

આ લડતમાં ગાંધીજી એમની પોતાની ગેરહાજરીમાં ખેડૂતો માટે લડત લડે એવી વ્યક્તિની શોધમાં હતા ત્યારે સરદારે સ્વેચ્છાએ બીડું ઝડપી લીધું હતું. તેઓ ક્યારેય કોઈ અધૂરા મનથી કામ કરતા નહોતા અને તેથી જ તેમણે શરૂઆત કરી. વકીલાત છોડી દઇ અને અંગ્રેજોના સામેના અસહકારના આંદોલન દરમિયાન ખાદીના વસ્ત્રો પહેરવાનો પણ પ્રારંભ કર્યો. પરિણામ ધાર્યા પ્રમાણે જ આવ્યું. ટેક્સ પાછો ખેંચવા માટે અંગ્રેજ સરકાર સાથે વાટાઘાટ કર્યા પછી સરદારની શરતોને આધારે ટેક્સમાં રાહત આપવા અંગ્રેજો સહમત થયા હતા. આ તેમની સૌથી મોટી સફળતા હતી, ત્યારબાદ ધરતી પુત્ર કહેવાતા સરદારને પાછા વળીને જોવાની નોબત આવી નહોતી.

અમદાવાદ માટે સ્વચ્છ અને આયોજિત વહીવટ માટેનો માર્ગ તૈયાર કરવા માટે સરદાર શહેરના વહીવટમાં જોડાયા હતા. આઝાદીની લડત પૂર્વે તેઓ અમદાવાદના દરિયાપુર મતક્ષેત્રમાં થી ૫ જાન્યુઆરી ૧૯૧૭માં એક મતથી જીતીને ચૂંટાઈ આવ્યા હતા. એ વખતે તેઓ વકીલાતની પ્રેક્ટિસ કરતા હતા. ૧૯૨૪માં તેઓ અમદાવાદ પાલિકાના પ્રમુખ તરીકે ચૂંટાઈ આવ્યા હતા. પાલિકાના પ્રમુખ તરીકે ચૂંટાયા પછી તેઓ ૧૯૨૮ સુધી આ પદે રહ્યા હતા. પ્રમુખ તરીકેના કાર્યકાળ દરમિયાન તેમણે શહેરમાં વીજળી, પાણી, શૈક્ષણિક સુધારા કરવાની સાથે જાહેર કલ્યાણની અનેક યોજના શરૂ કરી હતી.

ખેડા સત્યાગ્રહ, નાગપુર ધ્વજ સત્યાગ્રહ અને બોરસાદ સત્યગ્રહની સફળતા બાદ ૧૯૨૮માં સરદાર પટેલે ફરી એક વખત બારડોલીમાં ખેડૂતો વતી જમીન કરમાં કરાયેલા મનમાન્યા વધારાના વિરોધમાં અવાજ ઉઠાવ્યો. બ્રિટિશરોના કરવેરાને લાગતા કડક કાયદા પર મેળવેલા આ વિજય માટે સરદારે ખેડૂતોને એક કર્યા અને તેમને કર પેટે એક પણ પૈસો નહીં ભરવાનું જણાવ્યું. જ્યાં સુધી બ્રિટિશ સરકાર ઝૂકી નહીં ત્યાં સુધી સરદારે લડત આપી. આ ઉપરાંત ૧૯૩૦માં તેમણે સવિનય કાનુન ભંગની લડતમાં ભાગ લીધો એ બદલ ૭મી માર્ચ ૧૯૩૦ના રોજ તેમની ધરપકડ કરાઇ. બાદમાં તેમને છોડી મૂકાયા અને ૧૯૩૧માં કરાચીમાં યોજાયેલા અધિવેશનમાં તેઓ કોંગ્રેસના અધ્યક્ષ તરીકે ચૂંટાઈ આવ્યા. ઓગસ્ટ - ૧૯૪૨માં ઈન્ડિયન નેશનલ કોંગ્રેસે ભારત છોડો ચળવળ શરૂ કરી હતી. તેના માટે અન્ય સ્વતંત્ર્યસેનાનીઓ સાથે સરદારને પણ ત્રણ વર્ષ જેલની સજા કરવામાં આવી.

ભારત સ્વતંત્ર થયા બાદ ૫૬૨ રજવાડાના કેટલાક મહારાજા અને નવાબોને લાગ્યું કે બ્રિટિશરોના આગમન પહેલા તેઓ જે રીતે રાજ કરતા હતા એમ ફરી તેમના રજવાડા પર સ્વતંત્રપણે રાજ કરી શકશે. સ્વતંત્ર ભારતની સરકાર સમક્ષ તેમણે એવી દલીલ પણ કરી કે તેમને સમાન દરજ્જો આપવામાં આવે. જોકે સરદાર પટેલ પોતાની સૂઝબૂઝ, દૂરંદેશી અને વ્યુહાત્મક કૌશલ્યને કારણે જ સ્વતંત્ર ભારતમાં રજવાડાઓના વિલનીકરણ માટે રાજા-નવાબોને સમજાવવામાં સફળ રહ્યા હતા.